Muzeum sztuki utraconej

W wyniku wojen, okupacji i rabunków setki tysięcy bezcennych dzieł sztuki zostało zniszczonych lub wywiezionych z terenu Polski. Muzeum Utracone przypomina te dzieła, których losy są nieznane lub o których odzyskanie wciąż podejmowane są starania.

Założeniem projektu Muzeum Utracone (prezentującym jedynie fragment katalogu prowadzonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wybranych rokrocznie przez Radę Programowa projektu obiekty) jest zebranie w jednym miejscu i pokazanie w ultranowoczesnej formie materialnego dorobku kultury utraconej na przestrzeni wieków. Nadrzędnym założeniem projektu jest poszukiwanie nowych sposobów popularyzowania wiedzy na temat utraconego dziedzictwa narodowego i szukania możliwości dotarcia do utraconych, w tym szczególnie w czasie II wojny światowej, obiektów kultury (malarstwo, rzeźba, rzemiosło artystyczne, bezcenne dzieła rękopiśmienne).



Zależy nam szczególnie na „odzyskiwaniu mentalnym” utraconych dzieł i przywracaniu pamięci na ich temat, obiektów będących dziedzictwem kulturowym całej Europy. W tym przypadku możemy nawet mówić o tworzeniu wirtualnego Muzeum Dzieł Odzyskanych.



Ministerstwo Kultury od 1992 roku gromadzi dane na temat strat wojennych polskich bibliotek oraz dzieł sztuki z terenów znajdujących się w granicach Polski po 1945 r.



Początkowo dokumentację prowadzono w ramach działalności Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą, którego urząd powołano uchwałą Rady Ministrów w 1991 roku. W 2001 r. po zniesieniu urzędu Pełnomocnika, jego zadania przejął Minister Kultury. Obecnie prace kontynuowane są przez Departament Dziedzictwa Kulturowego.



Informacje o stratach w zabytkach ruchomych nadsyłały muzea, zgłaszały osoby prywatne, wyszukiwali je również pracownicy i współpracownicy Biura w różnych zbiorach archiwalnych, przede wszystkim w Archiwum Akt Nowych, w dokumentacji Biura Rewindykacji i Odszkodowań działającego w latach 1945-1951 przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.



Szczególnie wartościowe materiały pochodzą z kwerend archiwalnych prowadzonych w Niemczech, Czechach, Austrii i Rosji, a także Stanach Zjednoczonych. Na bazie powyższej dokumentacji powstała komputerowa baza danych zawierająca obiekty utracone w wyniku II wojny światowej.



Prowadzony przez Departament rejestr ruchomych dóbr kultury obejmuje dwadzieścia trzy działy, w tym: malarstwo, rzeźbę, grafikę, meble, tkaniny, porcelanę, szkło, złotnictwo, militaria, zbiory numizmatyczne i archeologiczne. Do chwili obecnej wpisano ok. 60 000 rekordów, z których każdy teoretycznie odpowiadać powinien pojedynczemu obiektowi. Jednak w wielu przypadkach pod jednym rekordem zapisano kilka przedmiotów niegdyś opatrzonych w zbiorach wspólnym numerem inwentarzowym.



Informacje o utraconych dziełach sztuki publikowane są w serii wydawniczej Departamentu Straty Kultury Polskiej. Katalogi strat wojennych wysyłane są do ponad 100 domów aukcyjnych na świecie, niemal wszystkich polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, zagranicznych placówek kulturalnych oraz rządowych i pozarządowych organizacji zajmujących się badaniami proweniencyjnymi. Polskie straty wojenne publikowane są na stronie internetowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego www.mkidn.gov.pl, Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów www.nimoz.pl, Ambasady Polskiej w Stanach Zjednoczonych www.polandembassy.org oraz Central Registry of Information on Looted Cultural Property 1933-1945 www.lootedart.com.



Do dziś dzięki staraniom Ministerstwa do kraju powróciło wiele cennych obiektów. Odzyskanie większości tych obiektów było możliwe dzięki informacjom przekazywanym przez muzealników, kolekcjonerów i pasjonatów, toteż jeśli któryś z zamieszczonych w prezentacji utraconych obiektów zostanie przez Państwa rozpoznany jako ocalały z pożogi wojennej, prosimy o kontakt z Departamentem Dziedzictwa Kulturowego. (Muzeum Utracone)